مقدمه

در محافظت ضد میکروبی ایجاد شده با تکمیل شیمیایی میتوان دو جنبه متفاوت در نظر گرفت جنبه اول محافظت از مصرف کننده منسوج در برابر میکروارگانیزمهای تولید یا بیماری تکمیل بهداشتی است جنبه دوم حفظ خود منسوج در برابر آسیبهای ایجاد شده به وسیله ،قارچها کپکها یا میکروارگانیزمهای تخریب کننده است. هر دو جنبه در این بخش مورد بحث قرار خواهد گرفت و حفظ منسوجات در برابر آسیبهای ایجاد شده به وسیله حشرات بیان میشودرشد میکروارگانیزمها بر روی منسوجات میتواند منجر به ایجاد مشکلاتی در زیبایی ظاهری و بهداشت کالا برای مثال لکه گذاری شود مشکل سازترین ارگانیزمها قارچها و باکتری ها هستند تحت شرایط بسیار مرطوب کپکها نیز میتوانند روی منسوجات رشد کنند اما تنها به این دلیل در دسر ساز هستند که به عنوان منابع تغذیه برای قارچها و باکتری ها عمل می.کنند قارچها در منسوجات سبب بروز مشکلات متعددی از قبیل تغییر رنگ، لکه های رنگی و آسیب دیدگی الیاف می.شوند باکتریها تخریب کننده لیف نیستند اما میتوانند موجب ایجاد بوهای نامطبوع احساس نرمی و لزجی و مقداری آسیب دیدگی در الیاف شوند غالباً قارچها و باکتریها در یک ارتباط همزیستی روی پارچه وجود دارندمواد اضافه شده به الیاف از قبیل روان کننده ها ضد الکتریسیته ساکن مواد کمکی طبیعی مانندآهار غلظت دهنده ها و بهبود دهنده های زیر دست و چرکی یک منبع غذایی برای میکروارگانیزمها فراهم میسازند به طور کلی الیاف مصنوعی نسبت به میکروارگانزیم ها مصون نیستند؛ برای مثال پوششها و الیاف پلی اورتانی میتوانند تخریب شوندالبته به دلیل تكامل تدريجي الياف طبیعی این الیاف راحت تر مورد حمله قرار می گیرند احتمال آسیب دیدگی پشم در اثر حمله باکتریها بیشتر از پنبه است در حالی که پنبه بیش از پشم مورد حمله قارچها قرار میگیرد  تکمیلهای ضد میکروبی به ویژه برای پارچههای صنعتی به کار رفته در شرایط محیطی از اهمیت خاصی برخوردارند پارچه های به کار رفته در پرده ها چادرها طنابها سایبان ها و مشابه آن به محافظت در برابر قارچ و کپک نیاز دارند لوازم خانگی از قبیل فرش پرده حمام پارچه تشکی و مبلمان نیز معمولاً تحت عملیات تکمیل ضد میکروبی قرار میگیرند تکمیل ضد میکروبی برای پارچه ها و پوشاک محافظ مورد استفاده در مناطقی که امکان سرایت بیماری از عوامل بیماری زا وجود دارد نظیر بیمارستانها آسایشگاه سالمندان مدرسه ها هتلها و مناطق پر جمعیت میتواند مفید واقع شود به منظور محافظت از منسوجات داخل موزه نیز غالباً از تکمیل ضد میکروبی استفاده می شودبه کارگیری تکمیل ضد میکروبی در پارچه های آهاردار نگهداری شده در انبار یا حمل شده در دما  یا رطوبت زیاد به منظور تأخیر یا ممانعت از رشد ميكروب تغذیه شده با آهار موجود در نخ تار ضروری است همچنین منسوجاتی که به مدت طولانی در فواصل بین فرایندها به صورت مرطوب رها می شوند نیازمند عملیات ضد میکروبی میباشنداستفاده از تکمیل ضد میکروبی به منظور جلوگیری از بوی نامطبوع پوشاک لباس زیر جوراب و لباس ورزشی از نیازهای مهم بازار است بوها در اثر تجزیه میکروبی عرق انسان و دیگر مواد دفع شده از بدن تولید میشوند لذا کنترل رشد باکتری به وسیله تکمیلهای بهداشتی موجب کاهش یا از بین بردن این مشکل میشود

خصوصیات تکمیل ضد میکروبی مؤثر

آهنگ رشد میکروبها میتواند به طور شگفت آوری سریع باشد برای مثال جمعیت باکتری هر ۲۰ تا ۳۰ دقیقه تحت شرایط ایده آل دمای ۱۰-۳۰ و pH دو برابر میشود. در این سرعت یک تک سلول باکتری میتواند تنها  سلول افزایش یابد بنابراین تکمیل ضدمیکروبی برای مؤثر بودن باید سریع عمل کنندعلاوه بر عملکرد سریع معیارهای مهم دیگری میتواند در تکمیل ضد میکروبی فهرست گردد یک تکمیل ضد میکروبی باید رشد میکروب را متوقف کرده یا آن را از بین ببرد و این خصوصیت را طی دورههای شستشوی مکرر یا در معرض عوامل محیطی حفظ کند. تکمیل ضد میکروبی باید علاوه بر تأمین ایمنی برای تولید کننده و مصرف کننده هنگام پوشیدن و داشتن کمترین اثرات مخرب زیست محیطی از قوانین دولتی نیز تبعیت کند ،همچنین تکمیل ضد میکروبی باید به سادگی در کارخانجات نساجی به کار رود و علاوه بر داشتن صرفه اقتصادی با سایر مواد تکمیلی سازگار بوده و اثرات نامطلوب کمی بر سایر خواص پارچه نظیر راحتی پوشش داشته باشد

مکانیزم های تکمیل ضد میکروبی

 تکمیل های شیمیایی متعددی در تولید منسوجات با خصوصیات ضد میکروبی استفاده شده است این محصولات میتوانند بر اساس نوع حمله به میکروب به دو دسته تقسیم شوند نوع اول شامل مواد شیمیایی است که بر اساس مکانیزم رهایش کنترل شده عمل میکنند مواد ضد میکروبی به آهستگی از منبع ذخیره ای که روی سطح پارچه یا درون الیاف قرار گرفته است آزاد می.شوند این نوع تراوش ضد میکروبی می تواند در برابر میکروبهای روی سطح لیف یا در محیط اطراف بسیار مؤثر باشد اما سرانجام پس از خالی شدن منبع ذخیره تکمیل به مدت زیادی مؤثر نخواهد بود. علاوه بر این مواد آزاد شده در محیط ممکن است با دیگر میکروبهای مطلوب نظیر آنهایی ضد میکروبی که در تسهیل عملیات پساب حضور دارند

رفع عیوب تکمیل های ضد میکروبی

تکمیل های ضد میکروبی مشکلات متعددی به وجود می آورند. استفاده از بیندرها و رزینها همراه با تکمیلهای رهایش کنترل ،شده میتواند منجر به ایجاد زیردست سفت و افت استحکام پارچه شود. همچنین ممکن است پس از تکمیل، تغییرات رنگی نیز رخ دهد. در برخی از مصرف کنندگان احتمال ایجاد التهاب پوستی در اثر تماس طولانی مدت پوست با تکمیلهای ضد میکروبی وجود دارد بنابراین تکمیل های ضد میکروبی از مستثنی هستند اگر تکمیل باقیمانده به طور نامناسب و بی حفاظ در کارخانه تکمیل کننده رها ،شود میکروبهای تسهیل کننده عملیات پساب نابود شده که این امر منجر به بروز مشکلات زیست محیطی جدی خواهد شد موضوع دیگری که باید در نظر گرفته شود این است که آیا استفاده طولانی مدت مواد ضد میکروب در جامعه ،ما سبب توسعه احتمالی میکروبهای مقاوم با اثرات مرگبار احتمالی خواهد شد یا نه مشکل عمومی تکمیلهای ضد میکروبی اثر انتخابی آنها است به طوری که برخی در برابر قارچ ها و بعضی دیگر در برابر باکتریهای گرم مثبت یا گرم منفی مؤثرند. بنابراین نسخه آفت کش تجاری اغلب متشکل از ترکیب چندین ماده با فعالیتهای مختلف است. مشکل عمده دیگر یافتن توازن میان فعالیت آفت کشی بالا و شرایط استفاده مطمئن نظیر غیر سمی بودن برای انسان در غلظتهای معمول و نیازهای محیطی است. مصرف کنندگان و سازمانها نسبت به سمی بودن این مواد و مشکلات محیطی آنها از جمله سوزش ،پوست حساسیت زایی زیست تجزیه پذیری و زیست تجمع آگاه تر شده اند. در پاسخ به این موارد قانون به طور فزاینده ای ،تجارت حمل و نقل استفاده و مصرف مواد خطرناک و به طور بالقوه پرخطر را محدود میکند

منبع

برگرفته از کتاب تکمیل شیمیایی منسوجات

نوشته  ولفگانگ د شیندلر